Av John Roger Andersen.

Ein stad mellom 2000-2500 nordmenn gjennomgjekk ein fedmeoperasjon i fjor. Det plasserar oss sannsynlegvis heilt i verdstoppen i forhold til innbyggartalet (1). Ein sterk auke i talet på personar med alvorleg fedme dei seinare åra, og det faktum at ikkje-kiurgisk behandling har vist skuffande langtidsverknader, er nokre av grunnane til den store etterspurnaden.

Nordmenn slit ofte med vekta

I 2008 viste Helseundersøkinga i Nord-Trøndelag at vi vart stadig tyngre. I alle fall om Nord-trønderane er representative. Og det er dei nok. Over 5 prosent av den vaksne befolkninga der hadde ein kroppsmasseindeks (KMI) ≥ 35 (2), noko som indikerer alvorleg fedme (3).

Om vi vil sjå kor ille det kan gå, så kan vi kikke over Atlanteren. I 1994 var amerikanarane på same nivå som vi er no angåande fedmeproblematikken (4). I dag har 14,3 % av dei vaksne i USA ein KMI ≥ 35 (5), og prisen dei betaler er høg (6).

På livet laus

Eit problem med ein KMI ≥ 35, er at det i snitt gir 4-10 års kortare levetid en ved normal KMI (7). Menneske med KMI ≥ 45 taper ofte endå fleire leveår. I tillegg slit menneske med alvorleg fedme ofte med fedmerelaterte sjukdommar og redusert livskvalitet. Dermed er dette ei ganske stor utfordring for velferdsstaten, og rekninga knytt til fedmeproblematikken kan faktisk ligge ein stad mellom 1-2 % av bruttonasjonalproduktet (6).

Effektive behandling

Kvifor er fedmeoperasjonar blitt så etterspurt? Den svenske kirurgen og dosenten Ingmar Näslund som mellom anna var medforfattar i ein stor svensk rapport om fedmekirurgi (8), har hevda at “klinisk innsats mot sjukleg overvekt utanom kirurgi berre har ein akademisk verdi. Bortsett frå auka kunnskap om problemet, er dette bortkasta pengar”(9).

Ganske provoserande tale, synes eg. Hovudpoenget til Näslund er derimot å få fram kor utfordrande det er å behandle alvorleg fedme. Årsaka er mellom anna sterk genetisk predisposisjon og uheldige samfunnsstrukturar som saboterar effektane av fedmebehandling (10).

Fedmekirurgi er den einaste behandlingsforma med dokumentert betydeleg langtidseffekt (11), og sjølv med denne behandlingsforma vil om lag 30 prosent kunne oppleve å få ein betydeleg vektauke igjen nokre år etter operasjonen(12-13).

3000 i året

Med dagens situasjon (2), trengst det sannsynlegvis minst 3000 operasjonar årleg berre for å halde førekomsten av alvorleg fedme nokolunde konstant i Norge (8). Då byrjar vi nok å nærme oss ei smertegrense for kirurgisk kapasitet. Når einskilde forslår 10 tusen operasjonar i året (9), så byr dette altså dette på betydelege utfordringar. Kva kan vi så gjere for å hjelpe menneske med alvorleg fedme? Vi kan mellom anna forske endå meir – og betre.

Vegen framover

Det er ikkje utan grunn at fedmeoperasjonar er blitt så etterspurt. Det er derfor viktig å forske vidare på korleis denne behandlingsforma kan optimaliserast slik at den verkar endå betre for fleire av pasientane.

For det andre er det ei stor gruppe med menneske i Norge med alvorleg fedme, og som har helseproblem, men som Ikkje ønskjer eller treng å opererast. Vi må bli betre til å gje desse menneska meir effektiv ikkje-kiurgisk behandling. Dette må det forskast på. Kanskje vi skal starte med å undersøke erfaringane til dei få menneska som faktisk har lukkast med varig vektreduksjon?

For det tredje må vi forske på primærførebyggande tiltak, slik at førekomsten av alvorleg fedme i nye generasjonar ikkje blir like høg som i dag. Det vil sannsynlegvis gjere behandling av menneske med alvorleg fedme lettare også.

Til sist. Stigmatisering av menneske med alvorleg fedme er dessverre ganske vanleg (14-15). Er det noko vi er ganske sikre på i dag, så er det at variasjon i kroppsfeitt mellom individ i stor grad er styrt av genetikk, mens endringar i fedme i populasjonar over tid er styrt av miljøendringar (10, 16).

Det talar sterkt imot at menneske med alvorleg fedme berre har seg sjølv og takke. Utan denne erkjenninga er vi truleg dømt til å mislukkast.

Litteratur

1. Buchwald H, Oien DM. Metabolic/bariatric surgery Worldwide 2008. Obes Surg. Dec 2009;19(12):1605-1611.
2. Holmen J, Midthjell K, Krokstad S, Lingaas Holmen T. Obesity and Type 2 Diabetes in Norway: New Data from the HUNT Study. Obesity Facts. 2009(2):256.
3. Tsigos C, Hainer V, Basdevant A, et al. Management of Obesity in Adults: European Clinical Practice Guidelines. Obes Facts. 2008;1:106-116.
4. Flegal KM, Carroll MD, Kuczmarski RJ, Johnson CL. Overweight and obesity in the United States: prevalence and trends, 1960-1994. Int J Obes Relat Metab Disord. Jan 1998;22(1):39-47.
5. Flegal KM, Carroll MD, Ogden CL, Curtin LR. Prevalence and trends in obesity among US adults, 1999-2008. JAMA. Jan 20 2010;303(3):235-241.
6. Rigby N, Leach R, Lobstein T, Huxley R, Kumanyika S. Epidemiology and social impact of obesity. In: Williams G, Frühbeck G, eds. Obesity - science to pratice. Oxford: John Wiley & Sons, Ltd; 2009.
7. Whitlock G, Lewington S, Sherliker P, et al. Body-mass index and cause-specific mortality in 900 000 adults: collaborative analyses of 57 prospective studies. Lancet. Mar 28 2009;373(9669):1083-1096.
8. Expertgruppsrapport. Nationella indikationer för obesitaskirurgi2009.
9. Henriksen J. Fedmeoperasjonene bør tidobles. 2007; http://www.dagensmedisin.no/nyheter/—fedmeoperasjonene-bor-tidobles/. Accessed 09.01, 2011.
10. Speakman JR, Levitsky DA. Aetiology of human obesity. In: Williams G, Fruhbeck G, eds. Obesity - Science to Practice. Chichester: John Wiley & Sons Ltd; 2009.
11. Colquitt JL, Picot J, Loveman E, Clegg AJ. Surgery for obesity. Cochrane Database Syst Rev. 2009(2):CD003641.
12. Marceau P, Biron S, Hould FS, et al. Duodenal switch: long-term results. Obes Surg. Nov 2007;17(11):1421-1430.
13. Biron S, Hould FS, Lebel S, et al. Twenty years of biliopancreatic diversion: what is the goal of the surgery? Obes Surg. Feb 2004;14(2):160-164.
14. Thomas SL, Hyde J, Karunaratne A, Herbert D, Komesaroff PA. Being ‘fat’ in today’s world: a qualitative study of the lived experiences of people with obesity in Australia. Health Expect. Dec 2008;11(4):321-330.
15. Puhl R, Brownell KD. Bias, discrimination, and obesity. Obes Res. Dec 2001;9(12):788-805.
16. Speakman JR. Thrifty genes for obesity, an attractive but flawed idea, and an alternative perspective: the ‘drifty gene’ hypothesis. Int J Obes (Lond). Nov 2008;32(11):1611-1617.