Det skjedde i dei dagar, omlag to tusen år etter Jesu fødsel, at Posten kasta seg med i spekuleringa omkring kva eller kven som låg bak jomfrufødselen i Betlehem. I ein ny reklamefilm, med bodskapen at posten lenge har vore viktig i/for julehøgtida, presenterer dei eit tenkt scenario som viser at postmannen alltid ringer to gonger, òg i Nasaret rundt år 0. ABC Nyheter melder om ‘førjulsraseri’, men det verkar å ha avgrensa seg til facebook og kommentarfelt. Både Den norske kyrkje og andre svarer at ein må sjå dette som nettopp humor, og at det vel ikkje er nokon som ser dette som eit seriøst forslag til Jesu farskap. Like fullt er dette ikkje første gong nokon har lagd fram ei alternativ forklaring på at ungjenta Maria vart med barn før bryllaupsnatta.

Heilag ande eller romersk soldat?

Beretninga som kyrkja held seg til har me frå evangeliet etter Lukas, kapittel 1 vers 26-36, der engelen Gabriel kjem til Maria og fortel henne at ho skal bli med barn. Hjå Matteus, den andre evangelisten som skildrar Jesu fødsel og barndom, er det Josef som får besøk av ein engel som fortel han at Maria er blitt med barn ved den heilage ande (Matt 1,18-25). Jomfrufødselen er viktig i kristen tru fordi den viser til ein gammaltestamentleg profeti som seier at Messias, den komande frelsaren, skal verte fødd av ei jomfru (Jes 7,14).

Jomfrufødselen er òg viktig i islam, sjølv om Jesus her ikkje er Guds son men eit teikn frå Gud, ein profet. Koranen har òg noko om Marias barndom (Sure 3,35-37; 42-44), men når det kjem til Jesus liknar forteljinga den me finn hos Lukas: Englar kjem med bod til Maria om at du ho bli med barn ved Guds ande (Sure 3, 45-51; Sure 19,16-22). (Til neste film kan kanskje Posten bygge på at grunntydinga av englar er bodbringar - ?). Sjølve fødselen er derimot annleis, den skjer åleine under eit palmetre (Sure 19,23-36).

Den romerske filosofen Celsus fortel ei ganske anna historie. I følgje han, som rett nok skriv mot kristne og kristen tru, vart Maria driven vekk av mannen sin og dømd for utruskap, før ho fødde Jesus. Rykter peiker på ein romersk soldat som faren, og denne påstanden går igjen i den jødiske middelalderteksten Toledot Yeshu, eller Jesu liv. Dette er òg eit angrep mot kristendom, og særleg jomfrufødselen vert latterleggjort: Somme versjonar viser til denne romerske soldaten, medan andre skriv at Maria vart valdteken av ein nabo. Undera Jesus sidan gjorde lærte han av egyptiske magikarar.

Your own, personal Jesus?

Desse forteljingane er interessante fordi dei syner ulike tradisjonar knytt til Jesus. Døma over er rett nok anten del av ein religiøs kanon eller eit angrep på denne, men der er òg spor etter Jesus i mindre polemiske formar. Til dømes i amulettar, små gjenstandar med teikn og tekst som skal beskytte mot sjukdom og demonar. Eg forskar på amulettar frå Midtausten omkring år 5-600, og ser mellom anna på korleis desse gjer bruk av Jesus i sine besvergelsar. Korleis og til kva påkallar dei han, og eventuelt kva for ein Jesus-figur er det snakk om? For amulettar, då som no, er folkelege produkt som hentar materiale og hjelp frå mange ulike kjelder.

Somme amulettar, særleg frå Egypt der kristendommen raskt fekk eit solid fotfeste, hentar sitat og materiale frå evangelia, gjerne dei som handlar om underverk. Andre knyter Jesus inn i gamle, lokale segn eller tradisjonar, medan andre igjen ramsar opp Jesus som eitt av mange namn på mektige figurar som gir hjelp. Men dei aller fleste påkallar Jesus som lækjar eller hjelpar, noko som tyder på ein brei kulturtradisjon der Jesus, på tvers av religionsgrenser, er kjend som ein undergjerar ein kan vende seg til for å få hjelp mot sjukdom eller vonde makter. Om det var postmannen som sette alt i gang er vel lite truleg, men opphavet har tydeleg vore ein viktig del av korleis ein har forstått Jesus og hans evne til å lækja, og amulettane syner at denne forståinga, og kanskje òg debatten, gjekk føre seg blant mange med ulik tru og praksis opp gjennom historia.

Interesserte kan lese meir i artikkelen min «Jesus of Nazareth Revisited: Markham J. Geller’s Apotropaic Jesus Forty Years Later» her: http://www.jjmjs.org/