Norsk oljeutvinning, industri og transport slepp ut ganske mykje CO₂. Som figuren under visar, er faktisk omlag halvparten av all energiforbruk i Noreg i form av fossil brennstoff! Skal vi kutte i utsleppa, treng vi ein del meir utsleppsfri kraft for å erstatte all den olja og gassen. Kan kjernekraft vera løysinga?

Ikkje med det same. Den nye krafta haster viss vi skal halvera utsleppa innan 2030. Statnett fastslår at vi kan rekne med underskot på straum om berre 3-4 år.

Kjernekraft derimot tek lang tid å få på plass. Finland opna det nyaste kjernekraftverket i Europa i år, og det tok 17 år å fullføra. Og Finland har erfaring med kjernekraft; det har ikkje vi.

La oss prøva oss på eit tanke-eksperiment: vi satsar alt på kjernekraft.

Kjernekraft skal bli 2020-talets industrielle månelanding. Det politiske engasjementet for havvind blir borte: snart har vi jo nok atomkraft for alle.

•  2027: elektriske bilar og ferjer samt batteriproduksjon gjer at vi for første gong må importera straum i eit heilt vanleg (ikkje tørt) meteorologisk år. Lovverket for kjernekraft blir vedtatt, og konsesjonsprosessanene har starta.
• 2030: Straumprisane skyt i været etter at eit tørt år samt auka forbruk førar til import av store mengder dyr straum frå kontinentet. Bygginga av eit kjernekraftverk har starta.
• 2035: Kjernekraftverket skulle stått ferdig, men har blitt forseinka grunna tekniske og sikkerheitsmessige problem. Industrien skrik etter meir straum; den har blitt stadig dyrare. Klimamålet for 2030 er endå ikkje nådd.

Det finnes ein betydeleg risiko for at kjernekraft tek altor mykje merksemd i politikken og samfunnet generelt. Det kan føre til manglande umiddelbar satsing på løysingar som har raskare effekt (spesielt sol- og vindkraft). Men kanskje kjernekraft kan vera ei god løysing for Noreg på lengre sikt?

Dette er meir spekulativt, og svaret er i stor grad avhengig av kor hekta vi er på billeg straum, og korleis kostnaden til kjernekraft utviklar seg framover. Kor dyr straumen frå kjernekraft er finnes det mange svar på: avhengig av kven du spør får du høyra alt mellom 70 og 240 øre/kWt. Det er knytt betydeleg risiko til prisen spesielt fordi byggingsfasen, som kostar mest, som oftast blir ramma av store forseinkingar.

Olkiluoto 3, det nye kjernekraftverket i Finland, har tatt neste fire gonger so lang tid å byggja enn planlagt, og har blitt neste fire gonger so dyr som planlagt. Ein stor del av grunnen er at det knapt finnes ein etablert industri for å byggja kjernekraftverk i Europa lenger: Olkiluoto 3 var det første kjernekraftverket som blei bygd ferdig på 16 år i Europa. Ein annen viktig grunn er at bygginga starta for tidleg, og planen var for optimistisk.

Kostnadsbiletet til kjernekraft kan sjølvsagt endra seg over tid, og spesielt viss ein ny kjernekraftindustri blir etablert i Europa, kan prisane fort byrja å falle. Vil det då lønna seg å satsa på kjernekraft i Noreg?

Det er mykje som tyder på at det ikkje gjer det, eller i alle fall ikkje før etter at kjernekraft har blitt svært godt etablert i resten av Europa. Denne grafen visar fordelinga av kostnadsoptimale investeringar i ulike formar for kraftproduksjon i Europa totalt (gitt eit null-utsleppsystem for 2050), som funksjon av kostnaden til kjernekraft:

Figuren visar at kjernekraft knapt lønner seg med basis-kostnaden til modellen (heilt til høgre), men tek ein stadig større del av kaka ettersom prisen fell.

Til samanlikning er dette den same figuren for Noreg:

Det vi ser er at kostnaden for kjernekraft må reduserast mykje meir før det blir lønsamt i Noreg enn i resten av Europa. Faktisk er ingen kjernekraft lønsam i Noreg før kostnaden går ned med 50 prosent.

Når det gjeld slike modellar er det alltid ein god ide å kjøre ein so-kalla sensitivitetsanalyse, der ein testar ut små variasjonar av ulike parameterar, og ser om resultatet held stand. Investeringa i kjernekraft i Europa (blå) og Noreg (oransje) under mange ulike variasjonar av modellen er vist her:

Vi ser det same som før: kjernekraft i Noreg (dei oransje prikkane) er ikkje lønsam (den kostnadsoptimale investeringa er lik null) med mindre kostnaden er heilt nede på 50 prosent av basis. (Merk at dei blå og oransje prikkane har ulike vertikale skalaer.) Analysen finnes her.

Det finnes ei enkel forklaring på kvifor kjernekraft har det so vanskeleg i Noreg, og det er at den regulerbare vasskrafta vår gjer vind- og solkraft svært effektive. Medan dei fleste andre land i Europa må investera kraftig i ulike fleksibilitetsløysingar for å kunne utbalansere dei store svingingane i vind- og solproduksjon, er det eit mykje mindre behov for dette i Noreg. 

Det er typisk snakk om å forsterke elektrisitetsnettet, å bruka batteri og anna lagring, og å behalda dyre gasskraftverk med CO2-lagring som naudløysing. Det meste av dette slepp vi å bry oss med, og difor kostar vind- og solkraft oss totalt sett mindre. Kjernekraft blir rett og slett utkonkurrert.

Alt dette tydar på at det vil vera best for Noreg å sjå kjernekrafta an, og ikkje satsa på ho før teknologien er bevist å fungere til ein låg kostnad og risiko andre stadar i Europa. Det same gjeld i grunn spennande nye kjernekraftverk som små modulære reaktorar, som seiast å kunne bli billige, men som ikkje finnes kommersielt endå. Vi må vera varsame, og heller venta litt enn å satsa alt på (økonomisk) risikable løysingar.

Det som likevel ikkje kan venta er ny kraft for å kutte utslepp innan 2030, er difor blir vi nøyd til å byggja ut meir sol- og vindkraft: teknologi som finnes idag og ikkje kostar skjorta.