«Så rakk vi da fremm å fikk plantet vårt flagg på den geografiske sydpol – Kong Håkon VII’s Vidde. Gudskjetakk!

Kl. var 3 emd., da dette hennte. – Være var fineste sårrt, da vi jikk ut imårres, menn kl.10 f. trakk de åver å skjulte helt solen. Frisk bris fra SO kanten. Føre har værrt delvis gått, delvis slett. Sletten – K. H. VIIs Vidde – har hatt samme utseenne – ganske slett å uten va mann kann kalle fokskavler. Solen kåmm fremm ijenn i emd. å skall vi ut inat å få midnattshøiden. Sellfølgeli ligger vi ikke på punkte 90°, menn må vi efter alle våre ypperlie obs. å bestikk være meget nær.

Vi kåmm hærrtill me 3 sleer å 17 hunner. HH slaktet en like efter ankåmsten. «Helge» hadde uttjent. Vi går imåren ut i 3 retninger fårrå incirkle polåmmråde. Vi har inntatt vårrt festmåltid – ett lite stykke selkjøtt på vær. Vi går hærrfra iåvermåren me 2 sleer. Denn tredie settes ijenn hær. Ligeledes setter vi ijenn ett lite 3 manns telt (Rønne) me de norske flagg å vimpel mærket «Fram» på.»

Dette skreiv Roald Amundsen i dagboka si på dagen i dag for 100 år sidan, og eg har kopiert teksten frå Jubileumsekspedisjonen til Sørpolen si nettside. Når ein første gong les i dagboka til Amundsen, kan ein, om ein ikkje veit betre, tru at han sleit alvorleg med rettskriving. Eg visste ikkje betre første gong. Og første gong er ikkje så veldig lenge sidan.

Ortofoni
Men saka er at Amundsen hadde reflekterte tankar om rettskriving og ønskte seg ei meir konsekvent og ortfon attgiving av austnorsk daglegtale – av den danna varianten, får vi tru. Vokalane skulle vera konstante storleikar og ha same uttaleverdi i alle ord – såleis skriv han «kåmm» for kom sidan han også skriv «går» for går og «på» for på, for vokalkvaliteten er jo den same. Og stumme konsonantar blir sløyfa som i «sellfølgeli» for selvfølgelig – verken v eller g‘en på slutten blir jo uttalt i austnorsk. Det siste dømet viser elles at prinsippet om å markera kort vokal med dobbel konsonant er gjennomført – «mann kann» for man kan viser det same.

Polfararnorsk
Amundsen var ikkje den einaste som ville reformera skriftspråket. Salige professor Einar Lundeby skreiv i 2002 eit stykkje i Språknytt med tittelen «Polfarernorsk» der han peikar på at både Nansen og Amundsen hadde språkpolitiske meiningar. (Tor Guttu i Riksmålsforbundet har no i haust også skrive om dette med vekt på Nansens rolle i «språkstriden».) Lundeby meiner at språksynet til polarheltane ikkje berre er utslag av sterk individualisme, men at det må sjåast ut frå brytninga mellom norsk tale og dansk skrift som då hadde pågått i nesten hundre år, og der mange ønskte å frigjera seg i større grad frå den dansk-norske språklege tvangstrøya.

Ut av tvangstrøya
Lite skulle vel Amundsen vita for hundre år sidan at mange norske ungdommar i dag på mange måtar følgjer i hans språklege fotspor og skriv «akkurat» som dei snakkar. Og motsett veit vel få ungdommar at når dei skriv talemålsnært på SMS, i e-post og på bloggar at dei hadde ein likesinna i Amundsen. Det visste ikkje Ravi heller då Aftenposten intervjua han om det i 2006. Ravi, eller Ivar Johansen som han eigentleg heiter, fortalde då til avisa at «Da vi spilte inn videoen til “Utadæsjælåpplevelse” med Folk og Røvere, og fant ut at vi skulle tekste den, prøvde vi først å gjøre det på bokmål, men det ble helt feil.»

Den emansipatoriske løysinga vart for Ravi som for Amundsen å velja ei ortofon attgiving av språket.